Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2024 Rokiem Witolda Gombrowicza

“Urodzony 4 sierpnia 1904 roku Witold Gombrowicz należy dziś nie tylko do najważniejszych twórców rodzimej literatury, ale pozostaje również jednym z czołowych inspiratorów współczesnej europejskiej myśli filozoficznej, społecznej i artystycznej. Jego dorobek od dziesięcioleci stanowi wizytówkę nowoczesnej polskiej kultury, jej uniwersalnego wymiaru i awangardowego potencjału.

Znaczenie pisarstwa Gombrowicza należy rozpatrywać przynajmniej na kilku płaszczyznach. Jedną z nich – najbardziej rozpoznawalną na świecie – jest niewątpliwie prekursorskie spojrzenie na skonwencjonalizowane modele społeczno-kulturowe, skostniałe formy ludzkiej aktywności oraz mechanicznie powielane i zwyczajowo utrwalane schematy zachowań. Tych ostatnich uparcie poszukiwał wśród rozpowszechnionych nawyków, rytuałów codzienności, a nawet form artystycznej ekspresji. I choć już od pierwszej powieści, czyli wydanej w 1936 roku Ferdydurke, punktem odniesienia była dla autora rodzima tradycja, nasze narodowe mity i kompleksy, to wymowa całej jego spuścizny literackiej okazała się ideowo niezwykle nośna praktycznie pod każdą szerokością geograficzną.

Drugą, równie ważną płaszczyzną, na której rozpatrywać należy dzieło Gombrowicza, jest język. Niewielu twórców
potrafiło bowiem w sposób równie perfekcyjny wykorzystać wielowiekowe zasoby polszczyzny, poszerzyć jej funkcjonalność i zbudować na tej bazie nowoczesny, atrakcyjny artystycznie i wyjątkowo plastyczny model literackiej wypowiedzi. Dotyczy to w równej mierze powieści i dramatów, co powstającego w latach 1953–1969 Dziennika.

Niebagatelny wpływ zarówno na kształt, jak i na recepcję twórczości Gombrowicza, który od 1939 roku pozostawał
na emigracji, miała jego bezkompromisowość, ujawniająca się szczególnie w celnej i nierzadko dosadnej ocenie zjawisk politycznych czy społeczno-kulturowych. W okresie powojennym skutkowało to długoletnią nieobecnością pisarza na polskiej scenie literackiej, jako że nie godził się na wybiórczą i ocenzurowaną przez komunistyczne władze publikację swych dzieł. Związał się za to od 1951 roku z legendarną „Kulturą Paryską” Jerzego Giedroycia, najważniejszym niezależnym polskojęzycznym tytułem wydawanym za granicą. Powiązany z czasopismem Instytut Literacki wydawał wówczas kolejne książki Gombrowicza, a sam pisarz stał się już w latach 60. XX wieku uznaną postacią europejskiej kultury; jego powieści i dramaty zostały wówczas przetłumaczone na wszystkie ważniejsze języki i doczekały się licznych opracowań krytycznych i naukowych analiz.

Aż do swej śmierci w 1969 roku Gombrowicz tworzył wyłącznie w języku polskim, łamiąc przy tym konwencje gatunkowe i wprowadzając nową jakość do literackiego dyskursu. Nierzadko prowokował, prowadził wyrafinowaną, intelektualną grę z kulturą, historią i tradycją, a wszystko po to, by dać nowym czasom narzędzia pozwalające opisać złożoność świata, trafnie zdiagnozować ludzką kondycję i wyrwać sztukę z krępujących ją szablonów. Ostatnia dekada życia autora Kosmosu obfitowała również w liczne wyróżnienia potwierdzające rangę jego literackich dokonań. To m.in. Nagroda „Kultury Paryskiej” z 1960 roku oraz londyńskich „Wiadomości” za Dziennik 1957–1961 przyznana w roku 1962; Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego z Nowego Jorku (1966); Międzynarodowa Nagroda Literacka Wydawców (Prix Formentor) z 1967 roku oraz przyznana w roku 1969 Nagroda Królewskiej Akademii Nauk w Sztokholmie.

Przykład Gombrowicza pokazuje, jak ważne dla rozwoju cywilizacji pozostają indywidualności – ludzie świadomi swych szans i możliwości, nieustannie kształtujący własną tożsamość na fundamencie erudycji i twórczego zapału. Są to bowiem te przymioty, które winny charakteryzować nowoczesne społeczeństwo dbające, by jednostka nie stała się komponentem bezwolnego tłumu, lecz zachowała i rozwijała swą pasję poznawczą oraz kreacyjne podejście do wszelkiej aktywności. Chcąc kształtować pokolenie ludzi prawdziwie wolnych, należy wskazać im pełną skalę zagrożeń, by w praktyce nie pomylili wolności z jej wygodną iluzją. Dlatego tak bardzo potrzeba nam dziś przenikliwości i bezkompromisowego spojrzenia na rzeczywistość, którego konsekwentnie uczył nas Gombrowicz” – czytamy w ustawie” (źródło).

Polecane

Publikacje z księgozbioru Czytelni Naukowej nr XVI Biblioteki Publicznej w Dzielnicy Żoliborz:

/O GOMBROWICZU/

Bielecki Marian, Historia, dialog, literatura: interakcyjna teoria procesu historycznoliterackiego, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.

Błoński Jan, Forma, śmiech i rzeczy ostateczne: studia o Gombrowiczu, Kraków: TAiWPN “Universitas”, cop. 2003.

Bocheński Tomasz, Czarny humor w twórczości Witkacego, Gombrowicza, Schulza: lata trzydzieste, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, cop. 2005.

Bolecki Włodzimierz, Modalności modernizmu: studia, analizy, interpretacje, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN. Wydawnictwo: Fundacja Akademia Humanistyczna, cop. 2012.

Bolecki Włodzimierz, Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym: Witkacy, Gombrowicz, Schulz i inni: studium z poetyki historycznej, Kraków: TAiWPN “Universitas”, cop. 1996.

Bolecki Włodzimierz, Polowanie na postmodernistów (w Polsce): i inne szkice, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999.

Bortnowski Stanisław, Ferdydurkizm czyli Gombrowicz w szkole, Warszawa: Wydawnictwo Piotra Marciszuka Stentor, cop. 1994.

Breczko Jacek, Poglądy historiozoficzne pisarzy z kręgu „Kultury paryskiej”: przezwyciężenie katastrofizmu, odrzucenie mesjanizmu, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2010.

Cieplińska Joanna, Montaż i rytuał czyli O autokreacjach pisarskich, Kraków: TAiWPN “Universitas”, cop. 2003.

Falkowski Stanisław, Rządcy dusz: od Mickiewicza do Herberta: przewodnik po arcydziełach, Warszawa : Świat Książki, 2005.

Garbal Łukasz, Ferdydurke: biografia powieści, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych “Universitas”, cop. 2010.

Głowiński Michał, Ferdydurke Witolda Gombrowicza, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1995.

Głowiński Michał, Gombrowicz i nadliteratura, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002.

Gombrowicz Rita, Gombrowicz w Europie: świadectwa, dokumenty 1963-1969, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002.

Historia niechciana – historie obecne: szkice o literaturze polskiej XX w., red. Hanna Gosk, Andrzej Zieniewicz; przy współpr. Krzysztofy Krowirandy i Żanety Nalewajk, Warszawa: “Elipsa”, 2003.

Jarzębski Jerzy, Gombrowicz, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2004.

Jarzębski Jerzy, Podglądanie Gombrowicza, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2001.

Jarzębski Jerzy, Proza dwudziestolecia: [Gombrowicz, Witkacy, Schultz, Dąbrowska, Nałkowska…], Kraków : Wydawnictwo Literackie, 2005.

Jaszewska Dagmara, Nasza niedojrzała kultura: postmodernizm inspirowany Gombrowiczem, Warszawa: Oficyna Naukowa, 2002.

Kępiński Tadeusz, Witold Gombrowicz: studium portretowe II, Warszawa: Alfa, 1994.

Kępiński Marcin, Gombrowicza gry z kulturą: mit, symbol, historia, tradycja, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, cop. 2006.

Kijowski, Andrzej, Dzieje literatury pozbawionej sankcji. Vol. 2, Kraków: Instytut Literatury, 2020.

Klentak-Zabłocka Małgorzata, Słabość i bunt: o twórczości Franza Kafki w świetle Gombrowiczowskiej koncepcji “niedojrzałości”, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2005.

Koper Sławomir, Sekretne życie autorów lektur szkolnych: nie tacy święci, jak ich malują, Warszawa: Harde – Time, 2020.

Kubaszczyk Joanna, Faktura oryginału i przekładu: o przekładzie tekstów literackich, Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016.

Kulturowa historia literatury, pod redakcją Anny Łebkowskiej, Włodzimierza Boleckiego, Warszawa : Fundacja Centrum Międzynarodowych Badań Polonistycznych: Instytut Badań Literackich PAN, 2015.

Kunz Tomasz, Więcej niż słowa: literatura jako forma istnienia, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019.

Legierski Michał, Modernizm Witolda Gombrowicza, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1999.

Łapiński Zdzisław, Ja, Ferdydurke, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1997.

Marciszuk Piotr, Literatura, filozofia, mit, Warszawa: Wydawnictwo Piotra Marciszuka Stentor, cop. 2008.

Markowski Michał Paweł, Czarny nurt: Gombrowicz, świat, literatura, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004.

Marzec Anna, Od Schulza do Myśliwskiego, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1988.

Miklaszewski Krzysztof, Distancia, Witoldo!: czyli Gombrowicz oczyma argentyńskich przyjaciół, Warszawa : Twój Styl, 2004.

Mikstura czyli KoMIKS i literaTURA, literacko-ironicznym komentarzem opatrzył Robert Jazze Niederle; przeł. Ryszard Wojnakowski; [wybór tytułów R. Wojnakowski], Warszawa: G + J Gruner + Jahr Polska, cop. 2008.

Millati Piotr, Gombrowicz wobec sztuki: (wybrane zagadnienia), Gdańsk: słowo/obraz terytoria, cop. 2002.

Nowak Leszek, Gombrowicz: człowiek wobec ludzi, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000.

“Patagończyk w Berlinie”: Witold Gombrowicz w oczach krytyki niemieckiej, wybór i oprac. Marek Zybura; przy współpr. Izabeli Surynt; [aut. Hanjo Berressem et al.]., Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych “Universitas”, cop. 2004.

Paszek Jerzy, Przeczytajcie “Ferdydurke”: Szkolna Encyklopedia Języków Ferdydurki, Katowice: Książnica, 1998.

Pisarze awangardy dwudziestolecia międzywojennego: autokomentarze: (Leśmian, Witkacy, Schulz, Gombrowicz), wybór, przedm. Tomasz Wójcik, Warszawa: Semper, 1995.

Reich-Ranicki Marcel, Najpierw żyć, potem igrać: szkice o literaturze polskiej, tł. Elżbieta Herden, Wrocław [etc.] : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, cop. 2005.

Rodak Paweł, Między zapisem a literaturą : dziennik polskiego pisarza w XX wieku : (Żeromski, Nałkowska, Dąbrowska, Gombrowicz, Herling-Grudziński), Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, cop. 2011.

Rytmy prozy czyli jak czytać polską prozę współczesną, red. Teresa Marciszuk, Warszawa: Stentor, 2000.

Siedlecka Joanna, Biografie odtajnione: z archiwów literackich bezpieki, Poznań : Zysk i S-ka Wydawnictwo, cop. 2015.

Siedlecka Joanna, Jaśnie Panicz: o Witoldzie Gombrowiczu, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003.

Sobolczyk Piotr, Queerowe subwersje: polska literatura homotekstualna i zmiana społeczna, Warszawa : Instytut Badań Literackich Wydawnictwo, cop. 2015.

Suchanow Klementyna, Gombrowicz: ja, geniusz. T. 1, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne; Warszawa: Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, 2017.

Suchanow Klementyna, Gombrowicz: ja, geniusz. T. 2, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne; Warszawa: Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, 2017.

Thompson Ewa M., Witold Gombrowicz, Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2002.

Wasilewska Anna, Od Potockiego do Pereca: pięć rozmów o literaturze francuskiej, Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, 2009.

Werner Mateusz, Wobec nihilizmu: Gombrowicz, Witkacy, Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2009.

/AUTORSTWA GOMBROWICZA/

Gombrowicz Witold, Autobiografia pośmiertna, oprac., wybór Włodzimierz Bolecki, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2004.

Gombrowicz Witold, Kurs filozofii w sześć godzin i kwadrans, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.

Gombrowicz Witold, O literaturze polskiej; wybrał, ułożył Włodzimierz Bolecki, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.

POLECANE ŹRÓDŁA INTERNETOWE

Gombrowicz – życie i twórczość, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Witold Gombrowicz | W powiększeniu, Sądy Przesądy