Na drugie spotkanie DKKiF, które odbyło się 28 lutego 2024 roku wybraliśmy „Mistrza i Małgorzatę” Michaiła Bułhakowa. Rozmawialiśmy również o różnych ekranizacjach, adaptacjach i filmach, m.in. o słynnej rosyjskiej produkcji Władimira Bortko z 2005 roku i o polskim mini-serialu Macieja Wojtyszko.
„Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa to powieść, która zyskała kultowy status zarówno w Polsce, jak i w Europie. Książka ta, osadzona w realiach stalinowskiej Rosji, opowiada o miłości tytułowych bohaterów oraz o diabelskiej wizycie w Moskwie, której przewodzi tajemniczy Woland. Przeplatając wątki fantastyczne z filozoficznymi, religijnymi i egzystencjalnymi pytaniami, Bułhakow stworzył dzieło wielowarstwowe i alegoryczne, co przyciągnęło ogromną liczbę czytelników.
W Polsce książka stała się szczególnie popularna, w dużej mierze dzięki swym krytycznym spojrzeniom na totalitarne reżimy, co rezonowało z polskimi doświadczeniami historycznymi. Została ona również uznana za dzieło przełamujące konwencje literackie, łączące elementy realizmu z magią, satyry z głęboką refleksją. Przekłady na inne języki i liczne adaptacje teatralne, filmowe oraz w formie musicali rozsławiły ją również na arenie międzynarodowej, czyniąc z „Mistrza i Małgorzaty” trwały element europejskiej kultury literackiej i czytelniczej fascynacji. Nie inaczej było podczas lutowej dyskusji w naszym klubie!
Wspólnie skupiliśmy się na bogatej symbolice, wielowymiarowej narracji oraz filozoficznych i religijnych wątkach, które przenikają tę wyjątkową powieść. Dyskusja zaczęła się od analizy fabuły, podzielonej na trzy główne wątki: historia Mistrza i Małgorzaty, wątek biblijny dotyczący Poncjusza Piłata oraz przybycie Wolanda (szatana) i jego świty do Moskwy. Uczestnicy zwracali uwagę na mistrzowskie połączenie tych wątków, które tworzą spójną opowieść o ludzkiej naturze, sumieniu i poszukiwaniu prawdy. Szczególną uwagę poświęcono postaci Wolanda, który budził fascynację jako intrygujący, demoniczny, ale zarazem niejednoznaczny charakter – szatan, który nie tyle niszczy, co ujawnia ludzkie słabości.
Bardzo żywo dyskutowaliśmy na temat głównych bohaterów, zwłaszcza Małgorzaty, której odwaga i oddanie Mistrzowi uczyniły ją jedną z najbardziej pamiętnych postaci literatury. Jej postać była symbolem miłości i poświęcenia, ale też siły kobiet w walce z trudną rzeczywistością. Mistrz natomiast, symbolizujący artystę walczącego z systemem i własnym zwątpieniem, wzbudzał współczucie, a jego historia odbijała doświadczenia wielu pisarzy w ZSRR, w tym samego Bułhakowa.
Dyskusja dotknęła również kwestii satyrycznych i krytyki społeczeństwa, w tym biurokracji i ateizmu panującego w sowieckiej Rosji. Wprowadzenie do fabuły Wolanda i jego świty jako przewrotnego narzędzia prawdy i sprawiedliwości było jednym z elementów, które uznaliśmy za najbardziej fascynujące. W tym kontekście szczególnie żywo omawialiśmy groteskowe postaci, takie jak Korowiow i Behemot, których humorystyczne działania kontrastowały z powagą filozoficznych wątków.
Zwróciliśmy również uwagę na warstwę religijną powieści, szczególnie na reinterpretację wątku Poncjusza Piłata i Jeszui Ha-Nocri. Dyskutowaliśmy nad tym, w jaki sposób Bułhakow stworzył nową perspektywę na ewangeliczną historię, skupiając się na wewnętrznych rozterkach Piłata i jego odpowiedzialności za śmierć niewinnego człowieka, co kontrastowało z oficjalną ateistyczną ideologią w ZSRR.
Podsumowując, dyskusja w klubie książkowym wykazała ogromny podziw dla literackiego kunsztu Michaiła Bułhakowa. „Mistrz i Małgorzata” została uznana za dzieło wyjątkowe, pełne wieloznaczności i głębi, które można interpretować na wiele sposobów. Uczestnicy zgodzili się, że książka ta nie tylko przekracza granice gatunkowe, łącząc elementy satyry, romansu, filozofii i mistycyzmu, ale również skłania do głębokiej refleksji nad kondycją ludzką, moralnością i miejscem sztuki w świecie pełnym chaosu i niesprawiedliwości.
Zdjęcie: zdjęcie z produkcji Mistrz i Małgorzata z 2005 roku. Copyright is believed to belong to the distributor of the film, Telekanal Rossiya or the publisher of the film.
Logo DKKiF: Book by Komkrit Noenpoempisut from the Noun Project