17 lipca 2025 roku odbyło się 50 spotkanie DKKiF, podczas którego rozmawialiśmy o „Szpitalu przemienienia” Stanisława Lema i ekranizacji Edwarda Żebrowskiego z 1978 roku. Rozmowa skupiła się na uniwersalnych pytaniach o etykę, tożsamość, sens życia i odpowiedzialność intelektualisty w obliczu zła, a także na odbiorze filmu jako adaptacji trudnego i wielowarstwowego tekstu.
Klubowicze zwrócili uwagę, że powieść Lema – choć mniej znana niż jego dzieła science fiction – zachwyca filozoficzną głębią i egzystencjalną wrażliwością. Historia młodego psychiatry Stefana Trzynieckiego, który trafia do zakładu psychiatrycznego w czasie II wojny światowej, stała się punktem wyjścia do rozmów o granicach normy i szaleństwa, o odpowiedzialności nauki oraz o moralnym zamęcie epoki totalitaryzmów. Wielu uczestników podkreśliło, że „Szpital przemienienia” to książka o dehumanizacji – zarówno poprzez system, jak i przez wyparcie jednostki z życia społecznego, a jednocześnie bardzo osobisty tekst o rozpadzie świata wartości i próbie ich odbudowy.
Film Żebrowskiego został oceniony jako dojrzała, przejmująca adaptacja, która w sposób oszczędny, ale sugestywny oddaje duchową tonację książki. Zwracano uwagę na wyciszony rytm narracji, ascetyczne wnętrza, nastrojowe zdjęcia Edwarda Kłosińskiego oraz hipnotyzującą rolę Piotra Dejmek w roli Trzynieckiego. Film wywołał też dyskusję o tym, na ile może być samodzielnym dziełem – niektórzy uznali go za zbyt hermetyczny bez znajomości powieści, inni cenili jego surową formę i poczucie tragicznego zawieszenia, które oddaje stan ducha tamtej epoki.
Tematy przewodnie dyskusji
- Etyka lekarska i filozofia psychiatrii – Trzyniecki jako figura człowieka próbującego ratować resztki człowieczeństwa w odczłowieczonym świecie.
- Pojęcie normalności – w świecie, w którym wojna staje się „normą”, kto tak naprawdę jest „chory”?
- Rola intelektualisty – czy milczenie wobec zła jest jego współuczestnictwem?
- Lem jako egzystencjalista – mimo późniejszego zainteresowania technologią, autor debiutował jako myśliciel głęboko zakorzeniony w humanizmie i refleksji moralnej.
Zarówno książka, jak i film, zostały uznane za niedoceniane arcydzieła, ukazujące tragizm XX wieku z unikalnej perspektywy – bez patosu, lecz z przejmującą powagą. Uczestnicy spotkania zgodzili się, że „Szpital przemienienia” zasługuje na większą obecność w kanonie nie tylko literatury wojennej, ale również filozoficznej. Film Żebrowskiego – choć niełatwy w odbiorze – doskonale wpisuje się w tę linię myślenia.
Zdjęcie: zdjęcie plakatu do filmu Szpital przemienienia z 1978 roku. Copyright is believed to belong to the distributor of the film or the publisher of the film: Studio Filmowe „Tor”
Logo DKKiF: Book by Komkrit Noenpoempisut from the Noun Project