Na kolejną dyskusję naszego klubu, która odbyła się 19 marca 2025 roku wybraliśmy antyczny dramat Eurypidesa – „Medea”, który doczekał się kilku ekranizacji, m. in. Piera Paolo Pasoliniego z 1969 roku, w której główną rolę zagrała Maria Callas, oraz mniej znanej, lecz równie kontrowersyjnej wersji Larsa von Triera z 1988 roku, opartej na niezrealizowanym scenariuszu Carla Theodora Dreyera.
Dyskusję rozpoczęliśmy od samego tekstu – uznawanego za jedno z najważniejszych dzieł tragedii greckiej. Medea, porzucona przez Jazona i zdradzona przez społeczeństwo, dokonuje zbrodni, która dla wielu uczestników pozostaje moralnie niejednoznaczna. Z jednej strony ukazywano ją jako potwora, z drugiej – jako kobietę uwięzioną w patriarchalnym świecie, dla której zemsta staje się ostatnim aktem sprawczości. Pojawiły się głosy, że Eurypides, mimo epoki, w której tworzył, zaskakuje nowoczesnym podejściem do psychologii postaci – Medea nie jest tylko furią, ale także istotą tragicznie rozdartą. Niektórzy klubowicze wskazywali na aktualność tematu przemocy psychicznej, wykluczenia i kobiecego gniewu.
Pasolini przedstawia „Medeę” jako rytualny, niemal archaiczny spektakl. W dyskusji podkreślano formalizm i teatralność dzieła, jego silne zakorzenienie w symbolice religijnej i mitologicznej. Maria Callas – choć niewyszkolona aktorsko – stworzyła poruszającą, niemą niemal kreację kobiety zderzonej z brutalnym światem cywilizacji. Film spotkał się z podzielonymi opiniami: część uczestników uznała go za dzieło trudne, lecz hipnotyzujące wizualnie i pełne napięcia, inni narzekali na powolne tempo i surowość przekazu. Zgadzano się jednak, że Pasolini konsekwentnie odczytuje „Medeę” jako symboliczną ofiarę kulturowej kolonizacji i zderzenia starego z nowym światem.
Zrealizowany dla duńskiej telewizji film Larsa von Triera wywołał żywą debatę. Ascetyczna, zimna estetyka i naturalistyczne kadry spotkały się z uznaniem za spójność klimatyczną z dramatem Eurypidesa. Uczestnicy chwalili także oszczędną grę aktorów i surowość przekazu, podkreślając, że film ten wydobywa z tragedii emocjonalną pustkę i społeczną izolację bohaterki. Von Trier odczytuje „Medeę” przez pryzmat psychicznego rozpadu – to kobieta nie tylko zdradzona, ale też psychicznie zdewastowana. Niektórzy dostrzegli tu zapowiedź późniejszych obsesji reżysera: kobiecej ofiary, religijnego symbolizmu i mrocznej strony miłości.
W finale spotkania porównano wszystkie trzy wizje jako komplementarne. Medea Eurypidesa – jako tekst – została uznana za zaskakująco współczesną, a każda z ekranizacji wydobywa inne aspekty tej wieloznacznej postaci:
- Pasolini – Medea jako mit i kulturowy archetyp,
- Von Trier – Medea jako zniszczona psychicznie kobieta w męskim świecie,
- Eurypides – Medea jako racjonalna, choć tragiczna figura oporu i gniewu.
Zdjęcie: zdjęcie plakatu do filmu Medea z 1969 roku. Copyright is believed to belong to the distributor of the film or the publisher of the film: Marina Cicogna, Franco Rossellini, San Marco Janus Film und Fernsehen Les Films Number One, Euro International Films Planfilm
Logo DKKiF: Book by Komkrit Noenpoempisut from the Noun Project