Maria Kownacka
W 1928 roku trafiła na Żoliborz nauczycielka zajęć edukacyjnych i bibliotekarka Maria Kownacka (urodzona w Słupie w 1894 r. – zmarła w Warszawie w 1982 r.). Jak pisze Olga Szmidt w swojej książce Kownacka: ta od Plastusia, Kownacka szybko zadomowiła się na Żoliborzu i jej zetknięcie się z Robotniczym Towarzystwem Przyjaciół Dzieci było tylko kwestią czasu. Kownacka bardzo szybko przystąpiła do Towarzystwa i zaangażowała w tworzenie powstającego przy nim Teatru Baj. A tak swoją przeprowadzkę na Żoliborz komentowała sama Kownacka: „Jest to niesłychanie korzystny przełom w moim życiu, po raz pierwszy trafiłam na właściwy grunt. Żoliborz przoduje jako młoda, najbardziej uspołeczniona dzielnica Warszawy”. Dziesięć lat wcześniej Kownacka przeprowadziła się na stałe do Warszawy z miejscowości Krzywda pod Łukowem i podjęła pracę w bibliotece Ministerstwa Rolnictwa (na początku stażu pod kierunkiem Marii Dąbrowskiej). Pracowała tam przez ćwierć stulecia (w latach 1919–39 i 1946–50). Dziś, w domu należącym do Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, w którym zamieszkała na początku lat 30., znajduje się Muzeum Izba Pamięci Marii Kownackiej. Przeprowadzka Kownackiej na Żoliborz zbiegła się w czasie z publikacją pierwszej części najsłynniejszego chyba jej dzieła, Plastusiowego pamiętnika. W 1939 roku Kownacka kupiła ziemię w Łomiankach pod Warszawą, gdzie po latach powstał dom letniskowy “Plastusiowo” i gdzie Kownacka napisała wiele ze swoich późniejszych książek. W trakcie wojny przebywała na wsi i nauczała na tajnych kompletach. Przed powstaniem wróciła do Warszawy, aby zająć się redakcją Dziennika dziecięcego, wyjątkowego czasopisma powstańczego dla dzieci.
Księgozbiór Kownackiej przechowywany jest zgodnie z wolą autorki we wspomnianej wcześniej Izbie Pamięci na warszawskim Żoliborzu. W skład księgozbioru wchodzą między innymi egzemplarze autorskie dzieł Kownackiej. Pisarka z zaangażowaniem śledziła polski i zagraniczny rynek wydawniczy; szczególnie zależało jej na tym, aby jej książki były ilustrowane przez najznakomitszych artystów-plastyków.
W następnej części: Aldona Dragan – Gawecka
Opracowano w większości na podstawie:
Entuzjastki bibliotekarstwa dziecięcego, red. Barbara Białkowska przy współudziale Władysławy Wasilewskiej, Warszawa 1999 (Bibliotekarze Polscy we Wspomnieniach Współczesnych ; t. 6)
Gruszczyński Arkadiusz, Kim była Maria Kownacka, autorka “Plastusiowego pamiętnika”? – rozmowa z Olgą Szmidt, “Gazeta Wyborcza”, 23.12.2016.
Juźwik Aleksander, Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci w latach 1944-1949: funkcjonowanie i problemy ideowo-organizacyjne, “Polska 1944/45-1989 : studia i materiały” 13 (2015), Warszawa 2015.
Klepacz Wladysław, W sercu Żoliborza: historia Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej Żoliborz, Warszawa 2011.
Kołłątaj Liliana, Maria Kownacka, “Gazeta Żoliborza”, 17.09.2016.
Kuzańska Maria, Koncepcje wychowawcze Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci 1919-1939, Wrocław, 1966 s. 131-133.
Rapacki Michał, Żoliborz dla początkujących, “Gazeta Żoliborza”, 23.03.2000.
Szmidt Jadwiga, Działalność oświatowa i kulturalna Oddziału Żoliborskiego RTPD w latach 1928-1939, Warszawa 1964 [praca magisterska, UW, maszynopis].
Szymański Mirosław Stanisław, Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Czerwony Żoliborz, [w:] Myślenie i działanie pedagogiczne w Drugiej Rzeczypospolitej : esej polityczno-oświatowy, Warszawa 2016.
Topińska Zofia, Żoliborskie obietnice o wychowawczym środowisku WSM, Warszawa 1984.
Wykorzystano fotografię Osiedla Żoliborskiego WSM, opublikowaną w broszurze „Spółdzielczość Mieszkaniowa w Polsce”, nakładem Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, Warszawa 1938.