Przeciw antysemityzmowi 1936-2009. 3. po 1989 : szkic do opisu i diagnozy

Teksty pomieszczone w antologii można podzielić, z grubsza biorąc, na cztery grupy:a/ wystąpienia publicystyczne będące reakcją na postawy i wystąpienia antysemickie ? chodzi zwłaszcza o publicystykę przeciwstawiającą się ekscesom ugrupowań faszyzujących w ostatnich latach II Rzeczypospolitej (pogromy, kampania numerus clausus), o reakcję intelektualistów polskich na falę antysemityzmu z lat 1945-1947 (której

symbolem stał się pogrom kielecki), a także o wypowiedzi piętnujące oficjalną propagandę antyżydowską i antyizraelską z lat 1956-1957 i 1967-1968;b/ teksty opisujące zachowania Polaków wobec rozgrywającego się na ich oczach Holocaustu ? chodzi zarówno o wypowiedzi o charakterze perswazyjnym (artykuły drukowane w prasie podziemnej z lat 1941-1944, zapewniające o powszechnej solidarności naszego narodu z mordowanymi Żydami, w istocie miały na celu ugruntowanie takich właśnie postaw wśród Polaków), jak też o analizy historyczne (ujawniające skalę obojętności wobec Zagłady i rozmiary patologii ? szmalcownictwa, donosów itp.);c/ analizy mające na celu opisanie natury postaw antysemickich w społeczeństwie polskim ? zwłaszcza po roku 1989, kiedy to po raz pierwszy podjęto szczegółowe badania (socjologiczne, prasoznawcze itp.) nad specyfiką i zasięgiem obsesji antyżydowskich;d/ analizy historyczne zmierzające do opisania procesu kształtowania się stereotypów antyżydowskich, podejmujące też analizę źródeł (religijnych, kulturowych, ekonomicznych itp.) i postaw ideologicznych (nacjonalizm, rasizm) sprzyjających narastaniu antysemityzmu.Teksty ułożone są w zasadzie w porządku chronologicznym, z nielicznymi odstępstwami ? i tak fragmenty książki Jana Grabowskiego ?Ja tego Żyda znam!?, wydanej w 2004 r., a będącej pierwszą i jak na razie jedyną monografią zjawiska szmalcownictwa, z oczywistego względu pomieszczono w części dotyczącej lat 1939-45, z podobnego powodu artykuł Leopolda Ungera ?Widziane z Polski, widziane z Brukseli? z 2001 r. pomieszczono w części dotyczącej kampanii antysemickiej z lat 1967-68.W porządku chronologicznym umieszczono natomiast zarówno artykuł Jana Błońskiego ?Biedni Polacy patrzą na getto?, głosy w dyskusji, jaką wywołał film Claude`a Lanzmanna czy też blok wypowiedzi poświęconych ?ponownemu odkryciu? zbrodni w Jedwabnem. Wspomniane teksty, choć dotyczyły epizodów odległych w czasie, miały olbrzymie znaczenie dla aktualne toczącej się dyskusji nad kwestią polskiego antysemityzmu ? dość wspomnieć, że sprawa Jedwabnego po raz pierwszy uświadomiła Polakom w tak dramatyczny sposób kwestię winy naszego narodu wobec Żydów, o czym świadczy choćby fakt, że skłoniła do zabrania głosu najwyższe autorytety w państwie (prymas, prezydent). W tym sensie Jedwabne było tematem zdecydowanie bardziej bieżącym niż historycznym.Antologia ta jest pierwszą tego rodzaju publikacją na naszym rynku wydawniczym ? przed wojną ukazało się kilka broszurek mieszczących wybrane artykuły z prasy owego czasu (głównie socjalistycznej); po wojnie wydano tylko jedną taką broszurę (?Martwa fala? z 1947 r.) oraz antologię tekstów prasy konspiracyjnej omawiających powstanie w getcie warszawskim (?Wojna żydowsko-niemiecka? pod red. Pawła Szapiro, Londyn 1992). W tej sytuacji nie sądzę, by konieczne były szczegółowe wyjaśnienia, dlaczego tego rodzaju antologia jest dziś niezmiernie potrzebna.Adam Michnik

Sprawdź dostępność, zarezerwuj (zamów):

(kliknij w nazwę placówki - więcej informacji)